PEPOŻ

Żużela jest nie tylko najwcześniej wzmiankowaną w źródłach historycznych miejscowością gminy Krapkowice, ale też jedną z najstarszych wsi na Śląsku. Jako Susela, wymieniona została już w 1195 roku wśród wsi przekazanych pod zwierzchnictwo przybyłym na Śląsk cystersom z Pforty. Z kolei dokument biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z 1223 roku potwierdza przynależność Żuzeli do zakonu norbertanek w Rybniku. W roku 1228 klasztor ten przeniesiony został do Czarnowąsów i odtąd, aż do kasaty zakonów przez władze pruskie w 1810 roku, Żużela pozostawała w zasadzie wsią klasztorną, choć wielu możnowładców konfliktowało się o nią z władzami zakonu.  

Początkowo Żużela znajdowała się najprawdopodobniej na miejscu dzisiejszego przysiółka Bąków. Dopiero w latach 1282-1283 wykarczowano las i założono na nowo wieś na prawie niemieckim wzdłuż obecnej ulicy Krapkowickiej. W tym czasie źródła podają nazwę miejscowości jako Czuczhel, w kolejnych zaś wiekach jako Schuziel, wreszcie Zuzella.

Wieś mocno ucierpiała wskutek najazdów husyckich (1420-1432) i w toku wojny trzydziestoletniej (1618-1648). Za każdym razem jednak była odbudowywana i rozkwitała na nowo, zapewne dzięki bardzo dobrym glebom, z których uzyskiwano wysokie plony, o czym wielokrotnie wspomina się w dokumentach klasztornych. Na tym tle wielokrotnie dochodziło do sporów mieszkańców wsi z klasztorem, dotyczących wysokości świadczeń należnych zakonnikom. Powinności te spisywane były w kolejnych dokumentach. Już w 1583 roku istniała księga ziemska Żużeli, wieś została też dokładnie opisana w Urbarzu Głogóweckim z 1635 roku. Szczególnie cennym dokumentem jest Urbarz Żużelski z 1789 roku. Wiernie przetłumaczony, ukazał się on w 2015 roku nakładem Stowarzyszenia na Rzecz Rozwoju Wsi Żużela i pozostaje bogatym źródłem wiedzy na temat funkcjonowania XVIII-wiecznej gospodarki Śląska.

Z dniem 24 listopada 1810 roku wszelkie majątki i dobra kościelne w Prusach zostały przejęte na własność państwa. Większość z nich wkrótce rozparcelowano lub sprzedano w całości świeckim właścicielom. Żużelę nabył  hrabia Kurt von Haugwitz z Rogowa Opolskiego, właściciel Krapkowic, Żywocic i Straduni. Dla zarządcy tutejszego majątku wzniesiony został niewielki pałacyk. Rezydowali w nim także późniejsi dzierżawcy majątku, w tym Hermann Julius Otto Gödecke, który w  1874 roku w przyległym parku wybudował rodzinną kaplicę grobową. Spoczęła w niej trójka jego dzieci. Kaplica ta została odrestaurowana w 2006 roku i dziś poświęcona jest Miłosierdziu Bożemu.

Do 1829 roku żużelskie dzieci chodziły do szkoły w sąsiednim Brożcu. W tym jednak roku mieszkańcy wsi odkupili od majątku ziemskiego dom mieszkalny z chlewikiem i ogrodem, który adaptowali na szkołę. W 1851 roku na jej miejscu wybudowano duży i nowoczesny, jak na owe czasy, budynek szkolny. Rozbudowany w 1915 roku, zachował się do dziś, jednak nie pełni już swojej pierwotnej funkcji.

Największy jak dotąd rozkwit Żużela przeżywała w okresie międzywojennym. Wówczas mieszkało tu nieco ponad tysiąc osób, funkcjonowały dwa folwarki, gorzelnia, browar, dwa młyny. W 1923 roku przeprowadzono elektryfikację wsi, a główną ulicę wybrukowano kostką granitową. Jako że mieszkańcy Żużeli należą do parafii w Brożcu, wybrukowano też drogę w stronę tamtejszego kościoła, ale, co ciekawe, tylko do granicy ówczesnego powiatu opolskiego, do którego należała Żużela. Brożec znajdował się w powiecie prudnickim i dalszy odcinek drogi wysypano jedynie tłuczniem.

Obecnie wieś liczy około 500 mieszkańców. Oprócz wspomnianej kaplicy Miłosierdzia Bożego w parku, warto zobaczyć trójkondygnacyjną dzwonnicę z połowy XIX wieku w centrum wsi, pochodzącą z początku XIX stulecia kapliczkę typu słupowego u wjazdu do wsi od strony Krapkowic oraz zabytkową sikawkę konną, ustawioną przy wybudowanej w 2016 roku remizie OSP.

Bibliografia:

• Kałuża H. – Dzieje parafii Brożec i okolic. Nysa 2009.
• Knie J.G. – Alphabetisch-Statistisch-Topografische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und anderen Orte der kĀnigl. Preuss. Provinz Schlesien. Wrocław 1830.
• Triest F. – Topografisches handbuch von Oberschlesien, Bd I, Berlin 1865.
• Urbarz Żużelski z 1789 roku – Żużela 2015.